Жасыл тоғай ауылын миллионерлер ауылы деп атауға болады. 72 үйде 4440 бас ірі қара, 2825 жылқы, екі мыңға жуық қой бағылады. Бұл Ақкөл ауылдық округіндегі малдың тең жартысы. Активтер ақшалай эквивалентке айырбасталса: төрт құнажын – қазірдің өзінде миллион теңге, деп хабарлайды «КазахЗерно.kz» тілшісі.
Амандықтың негізі – шөбі шүйгін тасқыны, Шідерта өзенінің жақындығы және, әрине, ауыр шаруа еңбегінен тайынбайтын қажырлы шаруа қожалықтарының басшылары. «Малға дүкен беріп жайлап жүр» – шаруалардың басым бөлігі айыр, ілмек, күрек деген ескі әдіспен мал бағуды жалғастырады. Бір сөзбен айтқанда, жұмыс – санасы әлсіреген ерлерге емес, қиын жағдайларға (ауа—райы, несие, жер тендері) төтеп бере алатындарға арналған.
Ауыл барлық жағынан келешегі зор. Соңғы жылдары салынған коттедждер саны бойынша Зеленорощылықтар облыста бірінші орында тұр. Өткен жылдың соңында мұнда орталықтандырылған су құбыры іске қосылды, ауданның бас ауылы Ақкөлге қарағанда жергілікті мектепте көп бала оқиды.
Жерден басқа мәселе жоқ
Шаруа қожалығын «Секербаев Уахит» шаруа қожалығының басшысы Талғат Кәрімов 2006 жылы ашқан. Қазір бұзаулары бар 110 бас ірі қарасы бар, біраз жылқысы бар. Күзге дейін «Жаңа Береке» бордақылау алаңына 25 бас бұзау тапсырылды, олар бірінші тоқсанда субсидия алады.
Ауыл шаруашылығы бөлімінің басшысы Жасұлан Сәдуақасовтың айтуынша, Кәрімовтердің қорасына тоқтауымыздың себебі оң болды: былтыр шаруа қожалығының басшысы ағаларымен бірге Зеленая тоғайының шетінен 100 басқа арналған құмблоктан база тұрғызған. Ішінде құнажындар, сиырлары бар жаңа туған бұзаулар бар (айтпақшы, көшедегі қорада бір бұзау туылғаны анық, біз келгенше, иесін күтіп, ішке кіргіздік, артынан қажыған ана).
— 8 миллион жұмсалды, құрылыс материалдары қымбат, – дейді Талғат Кәрімов. – Жалпы, мәселе аз, бір үлкен мәселе қалды, жалғыз маған емес – шөп шабуға, жайылымға жер жетпейді. Менің бірінші торым бар, бірақ өсіп келе жатқан малға біреуі жетпейді. Өткен жылы екінші санатты (тауарлы—асыл тұқымдық трансформацияға жарамды) Ақбас тұқымды төрт бұқа алдым. Барлығы 500 гектар жерім бар, керек жерінде шөп шабамыз, ауыл маңындағы учаскелерді малы көп адамдар тез бұзып жібереді, бірде—бір шағын шаруа қожалықтары жетпейді деуі мүмкін. Ауданның терең жері көп, бірақ алға—артқа салбырап тұрған – қанша жанар—жағар май шығындалады! Қысқа қарай 25 тонна шөп жинадым, бұл өзімнің малыма ғана, сатуға емес. Жем бойынша облыстан субсидиялар алды. Өткен қыстау қиын болды, шөптің жетіспеушілігі байқалды: қуаңшылық, сағаларға су аз келді, ал биылғы қыста қар аз болды, еріген судың жетіспеушілігі шөпке әсер етеді. Әрине, мұндай қиын климаттық жағдайда қоршаған ортаны ластау, ғалымдар кеңес бергендей, 120 миллион текше метрге дейін арттыру керек!
Базада жұмыс белгілі бір дәрежеде механикаландырылған. Пішен тиегішпен таралады. Күн батареялары мал суаратын құдықтағы суды сорып алады. Тереңдігі 2,5 метр болатын бұл құдықты Қанат Уахитұлы қолмен қазған, суы тез ағады, сапасы жоғары, жоғарыда айтқанымыздай: Шідертінка жақын жерде. Шаруашылық басшысының айына 110 мың теңге алатын жұмысшыны жұмысқа алуға шамасы жетеді.
Таңдалған бұқалармен тұқымды жақсартыңыз
Жасыл шоққа баруға басты кінәлі – «Айдар» шаруа қожалығы. Ақмолалық «Жаңа береке» мал бордақылау алаңының өкілдері оған асыл тұқымды трансформациялауға арналған екінші санаттағы бұқаларды қосалқы жалға алып келді. Оның үстіне, әрине, бүкіл облыстың малшылары үшін қызықты шарттармен, бұл туралы «Алтын қазық компаниясы» ЖШС бас директорының орынбасары (жоғарыда аталған бордақылау алаңы оның бөлімшесі) Қонысбек Нұрғазин айтты:
— Үш жылдан бері Екібастұз өңірімен, атап айтқанда, үнемі мал бордақылап отырған «Айдар» шаруа қожалығымен жұмыс істеп келеміз. 11 айлық тоғыз бұқаны жұптауға дайын етіп әкелдік, екі жылда тереміз. Шаруашылықтар күзде бордақылау алаңына бір бұқамызға салмағы 200—ден кем емес, бірақ 300 келіден аспайтын 7—18 айлық 7 бас бұқаны тапсыруға міндеттенеді. Әр келі үшін шаруа 200 теңге субсидия алады. Салмағы 400 келі болса, жасы 18 айдан аспаса, ет комбинатына сатып аламыз. Шаруа да субсидия алады. Күзгі малды базар бағасымен аламыз: 850—ден мың теңгеге дейін (осы кезеңге бар болса). Әрине, бұл тиімді, бірақ біз бәрімен жұмыс істей бермейміз, кейбір шаруа қожалықтары бұқаларды алды, бірақ әлі ештеңе жеткізген жоқ.
Ақмолалықтар «Айдар» ШҚ-ның ет-майлы Гэмпшир тұқымды екі мысықын (қошқарын) әкелді, бірақ қазірдің өзінде еңбекпен тапқан ақшаға сатып алды. Төрт-бес айлық тоқтылар 18-22 келі салмақ қосып, майы қабырғаларына біркелкі таралады, ал кәуаптар қой етін ыстық пирожныйлар сияқты қабылдайды …
Қонысбек Мырзағалиұлы олардың Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Қабанбай батыр ауылында орналасқан мал бордақылау алаңының жұмысы, ірі қара, ұсақ мал, жылқы сату жұмыстары қалай жүргізілгенін айтып берді. Бордақылау бойынша 5000 бұқа және репродуктор бар. Жаңашылдықтардың ішінен сапасы жағынан Ақбасқа қарағанда жартылай жабайы қалмақ сиырларын халыққа таратамыз. «Жаңа Беректе» канадалық GrowSafe жануарлардың сапасын бағалау жүйесі енгізілді. Әдетте, бұқалардың сапасын бағалау сегізден тоғыз айға дейін қажет және қателер болуы мүмкін. Көбінесе басты рөлді адам факторы атқарады: қателер, дұрыс емес ақпарат немесе банальды толықтырулар. Әр алаңқайда электронды таразылар қойылып, жылы су беріледі (онымен жем жақсы сіңеді), ақпарат компьютер арқылы автоматты түрде өңделіп, 45 күн ішінде бұқаларды ұстаудың тиімділігіне жан-жақты талдау жасалады. Атап айтқанда, қай жануар қанша суды жейді және ішеді. Сонымен бірге ол өзінің табиғи қалдықтарымен қоршаған ортаны қаншалықты ластайды (газдар да айтарлықтай жылу эффектісі береді). Нәтижесінде бұл жануардың қандай салмақ қосқаны есептеледі. Нәтижелерге сүйене отырып, жүйе аз тамақ жейтін, бірақ жоғары табыс әкелетін ең жақсы адамдарды таңдайды. Міне, осылайша генетикасы тамаша үздік бұқалар анықталады, біз оларды облыстарға жеткізіп жатырмыз. Малды азықтандыру, ұстау бөлек мәселе: сүрлеммен қоректендіреміз (жүгері мен арпаны өзіміз өсіреміз), Калининградтан әкелінген полисахаридтерді береміз.
Әңгімелесушіміз атап өткендей, қарапайым мал шаруашылығымен айналысатын ел кедей ел, терең өңдеу керек. Өкінішке орай, тері, жүн, сіңір, ішек-қарынды сатуға болмайды, Қытаймен үкіметаралық келісімдер жоқ – шаруа қожалықтарында екі крематорий бар, онда бәрі өртенеді. Мысық пен итке тамақ, сүйек ұнын жасауға болар еді, бірақ Қазақстанда бәрі қымбат.
«Айдар» шаруа қожалығында (жетекшісі Айдар Қабылтаев) шағын шұжық цехын ашу туралы жасырын жоспарларда арман бар, әрине, алдымен малды жылы суаруды ұйымдастыруды ойластыру керек.
Алма Кульниязова
