Жылыжай шаруашылықтарының басшылары мен жұмысшылары тағы да билікке көмек сұрап жүгінеді. Олардың айтуынша, жылыжай өнеркәсібі бірте—бірте «өліп жатыр», қазіргі уақытта ол банкроттықтың алдында тұр. Оған мемлекеттік көмек керек. Бұл жолы үндеу ел Президентінің атына арналып отыр, деп хабарлайды «КазахЗерно.kz».
Оңтүстік Қазақстан жылыжайлары мен бағбандары қауымдастығы Ауыл шаруашылығы министріне, Премьер—министрге, депутаттарға бірнеше мәрте өтініш білдіргеннен кейін ел Президентіне ашық хат жазды. Айтуларынша, олар «бұрылуға мәжбүр».
Әңгіме жылыжай шаруашылықтары туралы болып отыр, олардың көпшілігі Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан. Қазіргі уақытта республикада 1 мың гектардан астам аумақ жұмыс істейді, онда 5 мыңнан астам отбасы жұмыс істейді. Сала банкроттықтың алдында тұр.
«Бұл мәселе Премьер—Министрдің, Ауыл шаруашылығы министрінің деңгейінде, сондай—ақ Мәжіліс қабырғасында бірнеше рет көтерілді, бірақ, өкінішке орай, олар бізді естімейді.
Саланың дамуын тежейтін негізгі себептердің бірі – жылыжай бизнесінің рентабельділігінің төмендігі (10—12%).
Заманауи жаңа жылыжайларды қайта құру және салу айтарлықтай шығындарды талап етеді, ал рентабельділігі төмен және өзін—өзі ақтау мерзімі 6 жылдан астам инвесторды табу қиын. Заманауи жылыжай кешені бір гектарға шамамен 2 миллион долларды құрайды. Көптеген шаруашылықтардың мұндай көлемде өз ресурстарын табуы қиын. Біздің салаға мемлекеттік қолдау көрсету өте маңызды. Импорттық құрылымдар мен құрал—жабдықтарды сатып алу үшін инвестициялық несиеге қойылатын жоғары талаптар жылыжай шаруашылығын дамытуға елеулі тежеу болып табылады.
Жылыжай шаруашылықтары үшін энергияның жоғары шығындарын және оларды жеткізудің құлдық шарттарын көтеру өте қиын. Шығындар құрылымында электр энергиясына шығындардың үлесі орта есеппен 20%, газ/көмірге — 25% құрайды. Нәтижесінде энергия шығындарының үлесі өнімнің өзіндік құнының 45% жетеді. Қазақстанның да импортқа тәуелділігі жоғары. Отырғызу материалы – тұқымдар, минералды мақта субстраттары, технологиялар – барлығы шетелден сатып алынады. Қызанақ пен қияр өсірудің импорттық технологиясын қолдану тыңайтқыштарды енгізуді және біздің елімізде өндірілмейтін зиянкестерге қарсы күрес құралдарын қолдануды қарастырады.
Ресей—Украина қақтығысы аясында доллардың теңгеге шаққандағы бағамы күрт көтеріліп, импорттық тауарлардың құны 15—20 % қымбаттады.
Жылыжай шаруашылығы үшін белгілі бір қиындық сұраныстың айқын маусымдылығы болып табылады, осыған байланысты кірісті дәл болжау мүмкін емес.
Өндіріс ауқымын кеңейтуге талпынған қазақстандық жылыжай шаруашылықтары көпжылдық тәжірибесі, заманауи технологиялары, жеткізу тізбегі қалыптасқан Өзбекстан, Түркіменстан және Тәжікстан елдерінің экспорттаушыларымен қатаң бәсекелестікке тап болады», — делінген хатта.
Қазақстандық жылыжай өнімдерінің нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыру, сондай—ақ азық—түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында. Сала өкілдері келесі шараларды қарастыруды ұсынады:
- Электр энергиясын субсидиялау.
Жасыратыны жоқ, көп жылдан бері қызанақ пен қияр Түркіменстан мен Өзбекстаннан әкелінеді. Сонымен қатар, бұл елдердегі коммуналдық қызметтер Қазақстанға қарағанда әлдеқайда төмен. Мысалы, Түркіменстанда электр энергиясының тарифі 1 кВт/сағ үшін 7,8 теңге, Өзбекстанда 18 теңге. Бұл ретте, Шымкентте заңды тұлғалар үшін тариф 1 кВт/сағ үшін 33,17 теңгені құрайды, бұл Өзбекстанмен 84%, Түркіменстанмен 320% жоғары. Тиісінше, шетелде өсірілетін көкөністердің құны отандық өнімнен кемінде 2 есе төмен.
- Жағдай газбен бірдей.
Түркіменстанда 1 мың текше метр газдың құны. м.-ге тең 2487 теңге, Өзбекстанда – 11 мың теңге, ал Шымкентте – 31720 теңге, Түркістан облысында – 35788 теңге. Мәселен, Түркістан облысында газ құны Түркіменстанмен салыстырғанда 1176 пайызға қымбат. Тіпті өзге өңірлермен салыстырғанда газдың қымбаттығы бойынша Түркістан облысы бірінші орында тұр. Оның үстіне біздегі жылыту мерзімі көршілермен салыстырғанда 2-3 есе көп.
- Субсидияланған көмір.
Қымбат және газдың жоқтығынан еліміздің оңтүстігіндегі жылыжайлардың көпшілігі жылыту үшін көмірді пайдаланады. Қазір Шымкентте көмірдің тоннасы 14600 теңгені құрап отыр. Дегенмен, көмірдің бұл құны маусымдық сатып алу кезеңінде формальды болып табылады. Көмірге тапшылық пен қобалжу күннің суытуына байланысты туындап, биыл суық кезеңде көмірдің құны 20 мың теңгеге жетті.
- Минералды жүн мен коко субстраттарын субсидиялау.
- Отандық тауар өндірушілерді қолдау мақсатында Түркіменстан мен Өзбекстаннан әкелінетін көкөністерге қосымша салық салу.
- Жаңа жылыжай шаруашылықтарының жобалық-сметалық құжаттамасын және мемлекеттік сараптамасын рекультивациялауға тыйым салынсын, өйткені бұл талап үлкен қаржылық шығындарды талап етеді.
- Қазақстанның оңтүстік облыстарында Түркия, Адана сияқты преференциялардың барлық түрін бере отырып, жылыжай шаруашылығына арналған АЭА құру.
- Ашық хат жобасына мыңнан астам жылыжай қызметкерлері мен басшылары қол қойған.
Дарья Кельм
