Неліктен мемлекеттік қолдау бағдарламаларын жүзеге асыру тоқтап тұр, ал әкімдіктер қай жерде пысықталмай жатыр. Осы және өзге де өзекті мәселелердің барлығын ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары Ақтөбе облысының сайлаушыларымен кездесуінде талқылады, деп хабарлайды «КазахЗерно.kz» тілшісі.
Биылғы алғашқы жұмыс сапары барысындағы кездесулер күрделі жағдайда өтті. Қаңтар оқиғасының артында, егіс науқаны алдында, өйткені жауаптан гөрі сұрақ көп болды. Аграрлық мәселелер комитетінің мүшесі Аманғали БЕРДАЛИН облысымыздағы жұмыс қорытындысы бойынша өз саласының түйткілді мәселелерін ашық айтты.
Қаладан ішкі аймаққа дейін
Ол әріптестері Сергей Симонов пен Ғалымжан Елеуовпен бірге Ресей Федерациясымен шекаралас өңірлер – Әйтекеби, Қарғалы, Мәртөк, Үйіл, Хромтау және Шалқар аудандарында болды.
Мұғалімдермен Қазақстан Республикасының «Педагог мәртебесі туралы» Заңы, кеншілермен және ауылшаруашылық тауар өндірушілерімен саладағы тар жолдар, 29 жасқа дейінгі жастармен NEET санатындағы мәселелер талқыланып, сапасы депо жұмысшыларымен жолаушы және жүк тасымалы мәселелері талқыланды.
— Біз мақсатты топтармен кездестік, сондықтан әңгіме мазмұнды болды. Шалқарда экологтар жергілікті көлдің түбін тазалауға байланысты проблемаларды айтып, азаматтық белсенділердің арқасында жобаға түзетулер енгізілгенін айтты.
Сол ауданның Берчогур қаласында тұрғын үй алқабынан небәрі бір шақырым жерде қиыршық тас карьері жұмыс істейді. Бұл қалай мүмкін болды, біз Геология және табиғи ресурстар министрлігінен сұраймыз», — деп сендірді Аманғали Бисенбайұлы. – Олар да заң шығару қызметі туралы хабардар етті.
Парламент Мәжілісінің төрағасы Ерлан Қошановтың тапсырмасымен аймақтарға бардық. Өңірдегі жағдаймен және партиямыздың сайлауалды бағдарламасының орындалу барысымен таныстық.
Естеріңізге сала кетейін, Жол картасының 364 тармағын жүзеге асыруға қыруар қаржы бөлінген. Олардың дамуын тиісті бөлімшелердің қызметкерлері бақылайды, сондықтан бәрі бұлай емес, бұл туралы кейінірек.
ЖАО-ның ақ дақтары
Сапар нәтижесінде халық қалаулылары облыс әкімімен кездесіп, көрген—білгенін айтты. Әрине, Оңдасын Оразалин не болып жатқанынан хабардар, бірақ Мәжілісмен екеуі біраз жайттарға жаңаша көзқараспен қарады.
Бердалин тауар өндірушілердің жерге қатысты сұрақтарын көтергенін атап өтті. Сонымен қатар, жер қатынастарын реттейтін жаңа заң 2022.01.01 бастап күшіне енді. Ондағы кейбір мәселелер шешімін тауып, жүзеге асырылуда.
Бұл ЖАО ақпараттық—түсіндіру жұмыстарын тиісті деңгейде жүргізбегенін көрсетеді. Сондай—ақ, тұрғындар ауылдық және аудан әкімдіктерінің құзырындағы, яғни жер—жерде толығымен шешілген мәселелер бойынша көмек сұрады.
– Меніңше, бұл ЖАО—ның үлкен олқылығы. Біреуге мен асыра айтып тұрғандай болып көрінетін шығармын, бірақ бұл рас», — дейді әңгімелесуші. – Жасыратыны жоқ, Маңғыстауда жем—шөптің тапшылығынан жылқы бағасы арзандады. Ал бастамашыл ақтөбеліктер кем дегенде 10—15 бас алды.
Бір маңызды «бірақ» болмаса, қуану керек сияқты. Бұл процестің кері жағы бар, ол ұзаққа созылатын салдарға толы.
Мал басының көбеюі тиісті жем—шөп базасы болған кезде жақсы. Әйтпесе, көршілерімізбен бір тырмаға басуға тәуекел етеміз. Сондықтан, облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы ұсынатын ЖАО мал басының жайылымға қатынасын анық біліп, жағдайды бақылауға алуы керек. Ауыл тұрғындары қазірдің өзінде ауыл орталығында жылқылардың иесіз жайылып жүргеніне шағымдануда.
ЖБҚ құзырындағы тағы бір мәселе – 21 ғасырдың қатты тұрмыстық қалдықтары үшін полигондар салу. Облыстағы елді мекендердің 98 пайызы орталықтандырылған сумен қамтамасыз етілген. Көрсеткіш өте жақсы, бірақ антисептиктердің болмауы оның сапасын төмендетеді.
Тәжірибе көрсеткендей, 12 мыңнан астам халқы бар аудан орталықтарында кәріз құбырлары суды қалаған жеріне және қалауынша ағызады. Нәтижесінде ағынды сулар жер асты арналарына түсіп, біздің крандарға берілетін H2O—ны ластайды.
Хромтау моноқаласының 22 орамында кәрізі жоқ жеке үйлерде 7 мыңнан астам адам тұрады. Бұл ретте 320 орындық балабақша, 600 орындық орта мектеп бар. Ауданның болашағы зор: тұрғын үйге сұраныс бар және мұнда кәсіпкерлер көпқабатты үйлер салуға дайын.
Бос сөз бе? Жоқ, өмірдің ащы шындығы. Сондықтан жүйе мәселесі өткір тұр. Әзірге қаржыландыру туралы әңгіме жоқ, бірақ кеш болмай тұрғанда жобалық—сметалық құжаттаманы әзірлеуге қазірден кірісу керек.
«Жасыл елге» керісінше
– Көп балалы және аз қамтылған отбасылардан шыққан колледждер мен жоғары оқу орындарының түлектері, сондай—ақ еңбекке жарамды мүмкіндігі шектеулі жандар «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы аясындағы «Алғашқы жұмыс» жобасының көмектесетініне сенімді болды.
Дегенмен, оған қатысушы бола алмағандардың бәрі бірдей, – деп баса айтты депутат. – Олардың көпшілігі оқу кезінде «Жасыл ел» бөлімшелерінде жұмыс істеген, БЖЗҚ—дағы есеп—шоттарына аударымдар осының дәлелі. Бұл осындай жанжал, біз оны Министрлер кабинетімен бірлесіп шешуіміз керек.
Субсидияларға сұраныс
Агроөнеркәсіп кешенін қадағалаған Ақтөбе облысының экс—деканының айтуынша, ауыл шаруашылығын субсидиялаудың жаңа механизмі (Қағидалар) 2022 жылдың 01 шілдесінен бастап күшіне енеді. Ескіден айырмашылығы, онда қарсы міндеттемелер (тараптардың жауапкершілігі) анық жазылған.
«Дұрыс солай», — деді ол. – Бұрын өндірушілерге мал басына шаққандағы жем—шөп шығыны жай ғана өтелетін: ірі қараға – 30 мың, жылқыға – 20 мың, қойға – 5 мың.
Айтпақшы, 2021 жылы асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға субсидия түріндегі мемлекеттік қолдау 7,6 млрд теңге сомасында көрсетілді. Дегенмен, нарықтағы ет арзандаған жоқ.
Сондықтан да мемлекет қолдауы сәйкес келеді және тек түпкілікті нәтижеге бағытталады: ет, сүт, жұмыртқа қанша нарыққа шығарылды. Дәл осындай шарттар шеберханаларға және арнайы жабдықтарға арналған жабдықтарға субсидия алу кезінде де қолданылады.
Жергiлiктi және республикалық бюджеттен бөлiнетiн қаржының жұмсалуын қатаң есепке алу мен бақылау ғана жауапкершiлiктi арттырып, қаржылық тәртiптi орнықтырады. Жоғарыда айтқанымдай, оңай ақша жоқ.
5 жыл ішінде ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге 2 триллион теңге субсидия берілді. Бірақ нәтиже шамалы: осы уақытқа дейін Қазақстан Республикасы ең қажетті өнімдердің 19 түрінің 7 түрін импорттайды.
Жергілікті тұрғындарға арналған жер
Бердалин жер комиссияларының жұмысының біліксіздігіне, енжарлығына, ашық еместігіне ауыл тұрғындарының наразы екеніне назар аударды. Соттар, әдетте, олардың қорытындыларын заңсыз деп таниды.
– Брифингтен кейін белгілі болды: комиссия мүшелері өз туыстарының мүддесін лоббирлейді. Ал, өткен жылы артықшылық жер бетінде үш жылдан астам өмір сүріп жатқандарға тиесілі екені анық айтылды», — деп еске алды ол. «Алайда, қайта—қайта конкурстардың жеңімпаздары осы аумақты дамытуға инвестиция салуға уәде беретін резидент еместер ретінде танылады. Нәтижесін болжауға болады: инвестиция жоқ, жерді ұтымды пайдалану жоқ.
Санкциялар мүмкін емес
Аманғали Бисенбайұлының айтуынша, Ауыл шаруашылығы министрлігі саясатының Ахилес өкшесі – санкция салу. Соңғы 2—3 жылда бұл ұнамсыз шара кезең—кезеңімен жүзеге асырылып келеді. Сарапшылар дабыл қағуда: бір кездері тері мен жүнді экспорттауға тыйым салу салдарынан Қазақстан Республикасы Қытай сияқты ең жақын әрі болашағы зор нарықтан айырылып қалды.
– Екінші нанға салынған санкциялар алаңдардың қысқаруына алып келеді. Мәселен, картоп өсірушілер қауымдастығы қоймаларда 360 мың тоннадан астам артық өнім жиналғанын мәлімдеді. Бір жарым айдан кейін бұл масса жай шіріп кетеді. Сондықтан қауымдастық Ауыл шаруашылығы министрлігіне мұндай шаралар картоп егіс көлемінің қысқартылуына әкелетінін ескертті», – деп Бердалин қолын көтереді.
Дәл осындай жағдай күнбағыс майын экспорттауға тыйым салуда. Рас, Ауыл шаруашылығы министрлігі кеш болса да, АКМЭЗ (Хромтау ауданы) бойынша да квота жариялады. «Ақжар» зауыты қараша айында Тәжікстан мен Ауғанстанға 150 тонна, желтоқсанда 350 тонна экспорттауға рұқсат алды.
Нәтижесі өкінішті. Санкциялардың «арқасында» зауыт әлі күнге дейін 4—ші өңдеу цехын аяқтай алмай, яғни дайын өнім шығара алмай отыр. Сондай—ақ көктемгі дала жұмыстарына (КДЖ) толық дайындалып, бұрынғыдай шаруаларға күнбағыс тұқымымен, егіс кешендерімен көмектесуге мүмкіндік жоқ. Күзде зауытқа ШҚ дақылдарын тапсыру есебі де үлкен мәселе.
—Бәрі бір—бірімен байланысты, сондықтан тыйым салу мүмкін емес. Оның үстіне, квоталарды бөлу сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің көрінісін білдіреді. Сондықтан бұл мәселелердің шешімі емес, спикер сенімді. – Ауыл шаруашылығы министрлігі жан—жақты мониторинг жүргізіп, талдау жасауы қажет: маусымаралық кезеңде елімізге қандай өнім түрлері, қандай көлемде қажет. Мұның бәрі әрекеттің нақты және қарапайым механизмін әзірлеу және жүзеге асыру үшін қажет.
Айтпақшы, өндірушілер де соны талап етеді. Солардың бірі – Мұғалжар ауданындағы «Арман—М» шаруа қожалығының басшысы, облыстық мәслихаттың депутаты Қазыбек Әлішев.
– Тиісті бөлімде сабақтастық жоқ. Осыған байланысты, басқа да кемшіліктер мен қате есептер, бізде болашаққа сенім жоқ. Ережелер анық және бізге көмектесуі керек. Сондықтан агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың жаңа тұжырымдамасын қабылдамас бұрын біздің барлық ұсыныстарымыз бен ескертпелерімізді ескеріңіздер, – деді ол бір жиында ақтөбеліктердің жалпы пікірін.
Жарғыны өзіміз жазамыз
Фермерлердің құқықтық сауаттылығы әлі де көп нәрсені талап етеді. Мысалы, несиелік серіктестіктердің (НС) бірлескен жауапкершілігінің ауыртпалығы бәрінің көңілінен шыға бермейді.
Шынында да, оның 15 мүшесінің екеуі дәрменсіз қарыз алушы болса, НС шоты толық есеп айырысуға дейін бұғатталған. Ал әркім жарғылық капиталдағы үлесімен ғана емес, бар мүлкімен жауап беруі керек.
– Осындай шектен шығушылыққа жол бермеу үшін Аграрлық несие корпорациясының (АКК) басшылығына НҚА—да мынаны белгілеу қажет. Егер КТ—ның қарызы жарғылық капиталдың белгілі бір пайызынан асып кетсе, сіз шотты жабуыңыз, блоктауыңыз немесе бұл элементті алып тастауыңыз керек, деп есептейді Бердалин. – Жалпы, бұл жерде жоқ мәселе, себебі НС мүшелері жарғы мен қарым—қатынасты өздері белгілейді. Сондықтан бәрі сіздің қолыңызда.
Бар болғаны 7%. ACC жоқ
Депутаттар назарына АКК, дәлірек айтсақ, оның түсініксіз қаржылық саясатына қатысты ескертулер де айтылды. Хромтау ауданындағы «Арман» шаруа қожалығының басшысы Жұмаслу Арғынбаеваның айтуынша, қағазбастылықтан шаршаған. Алты ай бойы Ақмола облысынан 41 бас ірі қара сатып алу үшін қажетті құжаттар пакетін жинап, қазір мал карантинде, тағы 80 бас сатып алып, ұңғыма бұрғылау керек.
49 миллион теңгеге несие алмас бұрын ол бүкіл мүлікті кепілге қойған. Оның 28 миллионы мал сатып алуға, қалғаны арнайы техникаға кетеді. Сағат тілі жылжып барады, қарызды өтейтін уақыт таяп қалды.
Әйел, шаруалардың көпшілігі сияқты, бар пайыздық көрсеткішке көңілі толмайды. АКК кәсіпкерлерге 17% несие береді: оның 10—ын мемлекет субсидиялайды, 7—еуін өзі төлейді.
– Артықшылықты кесіп тастау керек, бізге жеті пайыз берсеңіз болғаны. Бізге көмектесетін ACC немесе коммерциялық құрылым? Оның бағдарламалары біз үшін қабылданбайды, әсіресе айыппұлдар», — деді ол. «Біз оның жалғыз клиентіміз, бірақ менің қазан айында берген өтінішім әлі қаралған жоқ. Ал, егіс науқаны қазірдің өзінде табалдырықта…
Күту парағы және Қолдау
— Өндірушілердің талаптары орынды. Әріптесім, Қаржы және бюджет комитетінің мүшесі Сергей Симонов келгеннен кейін Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің мамандарымен қарыз алушыларға түсініксіз схемаларды әзірлеуге уәде берді, — деп нақтылады Аманғали Бисенбайұлы. Әзірге мен бір ғана нәрсені айта аламын.
Жаңа Ережеге сәйкес, мемлекет өтініш тіркелген сәттен бастап 10 пайыз субсидия береді. Бұрын сол 10 пайызды төлеуге АКС—тың қаражаты болмаған кезде, өндірушілердің өзі 17—нің барлығын төлейтін. Мысалы, өтініш қаңтарда берілген, ал АКК мамыр айында ғана қосылған. Әрине, жүктеме шамадан тыс.
Енді қаржы тапшылығына байланысты мемлекет тарапынан қаржыландыру тоқтап қалса, жүйе жұмыс істеп, өтініштерді қабылдайтын болады. Бұл ретте «Күту парағы» автоматты түрде ашылады және ақша түскен кезде оны өтініш берілген сәттен бастап бере бастайды. «Қолдау» қазіргі уақытта мемлекеттік ақпараттық база және ең бастысы, тегін екеніне назар аударғым келеді. Осылайша, ықтимал сыбайлас жемқорлық тәуекелдері алынып тасталады.
Ляззат Егибаева
