Астықтың сұр импорты жосықсыз бәсекеде жеңіліс тапқан аграрийлерге де, астық өңдеушілерге де ауыр тиді. Мәселе мемлекеттік деңгейге әлдеқашан жеткен, ақыр соңында миллиардтаған салық түспейтін бюджет зардап шегуде, деп жазады «КазахЗерно.kz».
Бәсекелестік пе, әлде контрабанда ма?
– Адал бизнеспен айналысатындар үшін астық контрабандасы өте ауыр мәселе, – деді Қостанай облысының тауар өндірушілер қауымдастығының директоры Владимир Дранчук. – Бұл қалай болады? Астық Ресейден автокөлікпен барлық құжаттарымен, сертификаттарымен келеді. Шекарада оның қандай астық екенін анықтау іс жүзінде мүмкін емес. Қостанай облысына қайта өңдеу кәсіпорындарында немесе элеватор арқылы кіргенде ҚҚС төлемейтін біздің шаруа қожалықтарының астығы атын жамылып келеді. Тиісінше, бюджет зардап шегеді, тауар өндірушілер зардап шегеді, өйткені баға бұзылады. Контрабандалық өніммен жұмыс істейтіндер ғана ұтады. Сондықтан, біздің ұстанымымыз – арнайы сертификатпен берілетін тұқымдардан басқа, тас жол арқылы астықты әкелуге тыйым салу.
Бұл мәселе бір жылдан астам өзекті болды, жүйе қалыптасып үлгерді, деп хабарлайды Қостанай облысы бойынша Экономикалық тергеу департаменті. механизмі қандай?
«Астық баж салығын аз төлеу үшін не төмен бағамен, не төмен тоннамен әкелінеді», – деді Қостанай облысы бойынша Экономикалық тергеу департаментінің басшысы Асқар Әбенов. – Мемлекеттік кірістер департаменті бағаны анықтаған сияқты. Дәл Қостанай облысында Ресейден астық әкелінгенде тоннасы 104 мың теңге деңгейінде көрсетілген. Біз астық импортына тыйым салу мәселесін көтеріп отырған жоқпыз. Біз нақты тоннажды көрсетіп, бюджетке түсуі тиіс алымдарды төлеу мәселесін көтеріп жатырмыз. Мұнда, мысалы, 40 тонна келеді, олар 20–ны көрсетеді. Тиісінше, импорттаушылар баж салығының жартысын төлейді, сәйкесінше бұл астықтың бағасына әсер етеді және т.б. Біздің фермерлер өз шығындарына сәйкес келетін басқа бағаны қалайды. Бұл контрабандалық жүк шынымен де нарықтың барлық қатысушыларына әсер етеді.
Онымен қалай күресуге болады? Екі апта бойы шекарада тұрып, оқиғаның қалай болғанын көрдік. Бізде алты автокөлік бақылау бекеті бар. Көліктер ішке кіреді – оларды ешкім өлшемейді. Келесі кезекте көліктік бақылауды тексеру – постта емес, одан әрі. Көліктік бақылау бекетіне жеткенше көліктер әртүрлі бағытта таралады. Жағдайдан шығудың жолын қалай көреміз? Көліктік бақылау инспекциясымен бірлесе отырып, астықты таразыдан өткізу үшін адамдарды бөлектеп, бекетке жақын орналастыруды жоспарлап отырмыз. Бізде қазірдің өзінде оң тәжірибе бар. Біз мұны істей бастағанда, Ресей жағында көліктер үйіліп қалды, олар кірмеді, өйткені олар біздің бұл фактілерді өлшеп, басып жатқанымызды көрді. «Қайраққа» қондық, «Убағанға» – «Аяттан» өтті. Мұндай астықты сатып алу баяғы диірменшілерге тиімді екенін түсінеміз, бірақ астықтың белгілі бір кәсіпорынға келіп, кетіп жатқанын көреміз. Сонда бұл астық шаруа қожалықтарынан шыққандай шығады. 50 гектардағы КХ мыңдаған гектары бардай астық сатады. Бұл мәселені бәрі көреді, бірақ ешкім оны соңына дейін шешкісі келмейді. Бізде тыйым салу міндеттемесі жоқ. Біз тек бәрі заңды болғанын қалаймыз. Астықты импорттайды – нақты бағасын, нақты тоннажын көрсетсін, салық төлесін.
Бейресми мәліметтер бойынша, қазірдің өзінде елге 280 мың тоннаға жуық жаңа астық әкелінді.
Өз кезегінде көлік инспекциясы растайды: шекарадан өтіп бара жатқан көліктер белгісіз бағытта жоғалып кетеді, қызметкерлер мен бекеттер жеткіліксіз. Тосын рейдтер уақытша әсер етеді. Айтпақшы, жүргізушілердің өздері көрсеткен Пешковский лифті күдікке ілікті. Тіпті, кейбір астық тасымалы жүргізушілері көліктерін тастап, артта қалар деген үмітпен өкшелеп жүрсе, ДЕР қызметкерлері екі күннен кейін күтіп, айыппұл салды.
Әңгіме тек адал бәсеке, адал бизнес емес, мемлекет мүддесі туралы да болып отыр.
Диірменшілер есептеп жатыр
Олег Куртвапов, «БЕСТ-Костанай» коммерциялық директоры:
– Бірден айтқым келеді: Астық өңдеушілер одағының ресми ұстанымы – нарықтық экономикада ешқандай тыйым жұмыс істемейді және оны енгізудің қажеті жоқ. Мәселені шешудің басқа жолдарын іздеуіміз керек. Бұл мәселенің тарихына сәл үңілсек, бұл жағдайдың екі жыл бұрын ушығып кеткенін көреміз. Содан бері Ресей бидайына экспорттық баж салығын енгізді. Белгілі бір шарықтау уақытында олар бір тонна үшін 131 долларға жетті. Қазір бұл төлем аз, дегенмен сома өте маңызды. Ал бюджетке бұл төлемдерді болдырмау үшін, әрине, астық ЕАЭО елдерінің аумағына барлық қолда бар құралдармен экспорттала бастады. Яғни, ресейлік астық Қазақстанға кеденсіз, алымсыз, алымсыз, тіпті посттарды айналып өтіп немесе мәселені сол жерде «шешіп» келеді. Нәтижесінде астық келеді, ол еш жерде мүлдем пайда болмайды. Шаруа қожалықтарының көмегімен заңдастырылған.
Мынадай сурет пайда болады: Ресейде баж салығы төленбеген, импорттық ҚҚС Қазақстан бюджетіне төленбеген. Бірақ бұл мәселенің жартысы ғана. Арзан астық нарықты бұзады, ал біз өз өнімімізді әділ бағаға сата алмаймыз. Басы ғана. Контрабандалық астық желілік элеваторларда шоғырланып, одан әрі қазақстандық астық атын жамылып, ішкі темір жол тарифтерімен транзиттік тарифтен үш есе төмен Орталық Азия өңірінің елдеріне экспортталады. Негізінен Өзбекстан мен Тәжікстанға. Қазірдің өзінде біз, нақты бағамен жұмыс істейтін астық өңдеушілер, ұн нарығында бәсекелестікке тап болдық. Өзбекстан мен тәжік диірменшілері Қазақстаннан келетін астық, оның ішінде контрабандалық ресейлік астық біз осы жерден сатып алатынымыздан орта есеппен арзан болғандықтан, өз өнімдерін арзанға сатады.
Ең жарқын мысал: БҰҰ–ның Дүниежүзілік азық–түлік бағдарламасы арқылы Ауғанстанға гуманитарлық көмек жеткізу бойынша өткен шілдеде өткен тендерде барлық жеткізілімдерді тәжіктер мен өзбектер алды. Бұған дейін бұл тендерді қазақстандықтар ұтып алған болатын. Яғни, өз астығы жоқ, ертең шекара жабылса, аштық өзінен–өзі басталатын елдер Ауғанстанға гуманитарлық ұн жеткізеді. Және олар оны біз жеткізе алатынымыздан арзанырақ ұсынады. Міне, біз осыған келдік. Бірақ Ресей астығын Қазақстанға бір жарым миллион тонна көлеңкелі экспорттау мүмкін емес деген күдікпен қарайтындар әлі де бар. Қол жетімді. Кеден бекеттерінде тұрған көліктердің қатарын қараңыз. Ал Қазақстанның астықты облыстарынан шалғай жатқан Солтүстік Қазақстан мен Павлодар облыстары соңғы екі жылда астық экспорты бойынша көш бастап тұр делік.
Мәселе өте күрделі, ол өңдеуші саланы да, ауыл шаруашылығын да тоқырауға ұшырату қаупін төндіреді. Және шұғыл шара қолдануымыз керек.
Бұл мәселені қалай шешуге болады? Ұн тартушылардың ұсыныстары: Қостанай облысында қазірдің өзінде қолданылып жүрген Ресейден әкелінген астықты төлеу кезінде төмен баға шегін белгілеу, оған қоса шекарадағы бақылауды күшейту. Тағы бір жайт: контрабандалық астық желілік элеваторларда жиналған кезде экспортқа шығу үшін тексеру жүргізілуі керек. Темір жол және автомобиль көлігімен қабылданған астықтың қалдығын тексеру мақсатында. Тізбекте де.
Егін Кудада сияқты
Қостанай облысы да шот–фактуралардың төмендігіне әрдайым қатты әрекет етеді, бірақ біздің көршілеріміз де бар. Баяғы Ақтөбе облысы, Павлодарда бір сұмдық жүріп жатыр. Біз қазір Қостанай облысына келіп, ауыртпалықты өз мойнымызға алып, барлық контрабанданы тоқтатып, барлығын ізін суытпай, біздің өңіріміз құқықтық өрісте өмір сүреді деген қорытындыға келе аламыз. Бірақ біз бәрін Сарыағашта сататынымызды ұмытпауымыз керек. Ал Қостанай облысында немесе Ақтөбе мен Павлодарда өндірілетін тауарлар бәсекеге қабілетсіз болады. Мәселені бүкіл Қазақстан көлемінде шешу керек. Егер бізде шот–фактураның төменгі шегі 14 рубль болса, ал басқа аймақтарда ол 5 немесе 7 болса, импорт басқа аймақтар арқылы төгіледі.
Жасыратыны жоқ, астық тасығандар да бір жерге тығылу керек болған қазіргі жағдайға риза емес. Барлығы заңды түрде, айыппұлсыз, қылмыстық қудалаусыз жұмыс істегісі келеді. Мысалы, орыстар: біз 25 тоннадан төмен фитосертификат бермейміз, олар да бермейді. Яғни, олар кем дегенде 25 тоннаны автоматты түрде тиеп, жөнелте алады. Біздің билік те осындай тәжірибені енгізуі керек: егер КамАЗ 30–40 тоннадан аз тасымалдайтын болса, сертификатты қабылдамаймыз. Ешқандай тыйым болмайды, бірақ ойын шарттары болады.
Елестетіп көріңізші, бұрын–соңды өнім болмаған Павлодарда миллиондаған тонна астық шетелге жөнелтіледі. Физикалық тұрғыдан алғанда, біз ешқашан көшбасшы ретінде көрмеген аз танымал шаруа экономикасының нан себетіне, Кубаньға айналғанын елестете алмаймыз. Бізде гүлдер де бар. Ал біз Сарыағашта кіммен таласып жатырмыз? контрабандашылармен. Облыспен шекарада 20 көлік болса, көрші облыстарда жүздеген көлік бар.
Миллиондаған айыппұлдар, миллиардтаған шығын
Кездесуге қатысушыларды тағы не қызықтырды? Бұл мәселеде Ресеймен қарым–қатынас бар ма? Өйткені, ол да мүдделі адам. Бірақ нақты жауап алынған жоқ. Ақпарат алмасу жүріп жатқан сияқты. Вагондар қайта тиелетін темір жол көлігінде де жағдай осындай. Ал кейбір жағдайларда коммерциялық құпия, құпия ақпарат туралы мәселе туындайды. Элеваторға түскен астық иесіз, оның шығу тегін анықтау қиын. Мәселе сондай–ақ, Ресейдің Кедендік одақ жағдайында ала алатынында. Қазақстанға баж салығы қолданылмайды. Екіншіден, шаруа ҚҚС–лақап емес, астық сатады. Яғни, Ресей Федерациясы, шын мәнінде, заңды, сұр немесе күңгірт экспортқа ешқандай салық алмайды. Қазіргі уақытта Ресейдің жалғыз бақылаушы органы – астық жөнелтуге бағыт–бағдар берген карантиндік қызметкерлер. Сондықтан бақылау тетіктерін жетілдіру қажет.
ҚҚС импортқа, астық бағасына қаншалықты қатты әсер етеді?
«Әрине, солай», – деп жауап береді Владимир Дранчук. – Ресей тоннасына 14 мың рубльден интервенциялық сатып алуды жариялады. Сонымен қатар, олардың өнімділігі жоғары және мемлекеттік қолдау жақсы. Әрине, олардың құны төмен, олар төмен бағамен жөнелтуге мүмкіндік алады. 14 мың рубль бүгінгі бағам бойынша 113 мың теңге. Біздің бағамыз бүгінде қалыптасқан шамамен 130 мың теңге. Астықтарын осында әкелсе, логистика мен ҚҚС төлеуге байланысты айырмашылық онша сезілмейді. Ал сіз бәсекелесе аласыз.
Бірақ құс өсірушілер мен мал өсірушілердің баға белгілеуге өзіндік көзқарасы бар: 15 наурызда Ресей бидай экспортына тыйым салғанда, баға автоматты түрде тоннасына 40 мың теңгеге көтерілді. Осыны пайдаланған шаруалар 180 мыңнан бидай сата бастады. Саған не қалды? Өзбекстан астық импортымен қалды. Отандық құс өсірушілер мұндай бағаны көтере алмай, Ресей шекарасының ашылуын күтті – бұл баға біздің нарыққа қысым жасау үшін көбірек. Бірақ түптеп келгенде мұның бәрі азық–түлік бағасы. Шекараны жабайық. Жабық нарыққа тап болған ауылшаруашылық тауар өндірушісінің бағасын біз тағы да белгілейтін боламыз.
Бірақ бұл басқа әңгіменің тақырыбы. Контрабанда мәселесі мемлекеттік, тіпті мемлекетаралық тапсырыс болып табылады және ол жоғары деңгейде шешілуі керек. Сонымен қатар, бизнесті қажетсіз тексерулер мен бақылаулардан қорғау әрекеті осындай салдарға әкеледі. Жеңімпаздар отандық өндіруші емес, көрші елдер болған кезде.
Нәтижесінде жұмыс тобын құру туралы шешім қабылданды.
Қостанай облысы Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау кеңесінің төрағасы Владимир Шакун атап өткендей, бұл мәселені жергілікті деңгейде шешу мүмкін емес, өйткені ол нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер енгізуді талап етеді.
Тимур Туркестанов
