Ауыл шаруашылығы малдарының өнімділігін арттырудың, жалпы мал шаруашылығы өнімдерінің өндірісін арттырудың негізгі шарттарының бірі – селекциялық–асыл тұқымдық жұмыс. Екібастұз қаласының ауылдарында асыл тұқымды ірі қара мал басы бар 25 ауыл шаруашылығы кәсіпорны бар, оның ішінде қазақтың ақбас тұқымын – 19, герефорд тұқымын – 3, әулиекөл тұқымын – 2, ангус тұқымын – 1 өсіріп, өсірумен айналысады. Жалпы ірі қара мал басынан, асыл тұқымды малдың үлесі 17,9 пайыз, деп жазады «КазахЗерно.kz» тілшісі.
Өкінішке қарай, Сарықамыс, Төрт–Құдық ауылдық округтері мен Солнечный ауылында аналық мал жоқ. Жыл сайын табындағы асыл тұқымды малдың үлесін арттыру мақсатында шаруашылықтар 6 айдан 26 айға дейінгі жас төлдерді сатып алады. Барлық асыл тұқымды мал 10 жыл мерзімге АКК арқылы Агробизнес бағдарламасы бойынша несие қаражаты есебінен сатып алынды. Айта кетерлігі, екібастұздық шаруалар асыл тұқымды жас малды Павлодар облысындағы, сондай–ақ облыстан тыс жерлердегі тауарлы шаруашылықтарға өткізеді. Алайда, бірқатар себептерге байланысты 2022 жылы асыл тұқымды бұқалар мен құнажындар өткен жылмен салыстырғанда аз сатылды.
Соңғы жылдары мал бордақылау алаңдарына бұқаларды жеткізу белсенді түрде жүргізілуде, оның алғы шарты асыл тұқымды мал басын тұқымдық трансформациямен қамту болып табылады. 2021 жылы бордақылау алаңдарына 1800 бас бұқа жеткізілді. 2021 жылы 1 кг тірі салмаққа 200 теңгеден субсидия берілді – 108,3 млн.теңге. 2022 жылға жоспар 2000 бас. 42,0 млн.теңгеге өтінімдер берілді. Бордақылау алаңдарына 2360 бас бұқа тапсырылды. Байецкі, Төрт–құдық ауылдық округтері мен Шідерті ауылында жұмыс нашар ұйымдастырылған.
Асыл тұқымды малды тауарлық асыл тұқымды малмен қамтуды ұлғайту үрдісі жақсы. 2021 жылы тұқымды трансформациялаумен 7535 бас (35,6%) қамтылды, орташа облыстық бір – 27%, 333 бас асыл тұқымды бұқалар пайдаланылды. 2021 жылы тұқымды трансформациялауға 73,0 млн теңге субсидия төленді. Ағымдағы жылы 8510 бас ірі қара (40,2%) тұқымдық трансформациямен қамтылып, орташа облыстық көрсеткіш 29% құрайды. Қолданылуда 368 бас асыл тұқымды бұқа бар. 78,69 млн теңге субсидия алды. 21144 бас тауарлы асыл тұқымды малдың 8560 басы немесе 40,5 пайызы тұқымдық трансформациямен қамтылып, орташа облыстық көрсеткіш 29,9 пайызды құрап отыр. Барлығы 368 бас асыл тұқымды бұқалар пайдаланылады. 2022 жылы 1–ші санаттағы 17 бас асыл тұқымды бұқалар, 2–ші санаттағы 120 бас асыл тұқымды бұқалар сатып алынды.
Жүргізіліп жатқан селекциялық-асыл тұқымдық жұмыстардың нәтижесінде табынның генофонды ұлғайып, ірі қара малдың тұқымдық және тұқымдық сапасы жақсарды, төлдің төлдеу кезіндегі тірі салмағы, жас малдың орташа тәуліктік салмағы мен орташа тірілей салмағы өсті. сатылған жас мал басы өсті. Сонымен қатар, 7 айлық жастағы бұқалардың ең төменгі орташа тірі салмағы 200-250 кг-ға жетеді. 2021 жылы 57,4 млн теңге субсидия алынды. Өткен 2022 жылы 34,5 млн теңгеге өтінімдер берілді.
Шаруа қожалықтары жыл сайын Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің асыл тұқымды мал шаруашылығы субъектілерінің тізіліміне енгізілген және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің асыл тұқымды мал шаруашылығы субъектілерінің тізіліміне енгізілген жіктеуіштермен шарттық негізде оның асыл тұқымдық және өнімділік қасиеттерін бағалауды жүргізеді. тұқымдар бойынша палаталарда тіркеу. Республикалық палата санат береді (ДНҚ сынамасы негізінде бірінші санат аталықтарға, екінші санат асыл тұқымды малға беріледі). Жалпы 2021 жылы асыл тұқымды мал шаруашылығы бойынша жүргізіліп жатқан селекциялық-асыл тұқымдық жұмыстарға 484,75 млн теңге субсидия төленсе, өткен жылдың 1 қазанына 110,04 млн теңге субсидия төленді.
Соңғы жылдары ауылшаруашылық тауар өндірушілері қой шаруашылығында селекциялық-асыл тұқымдық жұмыстарға көңіл бөлуде. Қойдың асыл тұқымды және асыл тұқымдық қасиеттерін жақсарту мақсатында шаруа қожалықтары асыл тұқымды қой басын асыл тұқымды трансформациялау үшін асыл тұқымды қошқарлар алады. 2021 жылы ҰҚМ селекциялық-асыл тұқымдық жұмыстарына 2,89 млн теңге субсидия алынды. Өкінішке орай, олардың ауылында асыл тұқымды ҰҚМ өсіру жұмыстары жүргізілмей жатыр. Ә.Марғұлан, Шідерті, Солнечный ауылдары.
Жылқы басының көбеюінің оң динамикасы байқалады, асыл тұқымды жұмыстарды жүргізу үшін шаруа қожалықтары Жабе тұқымды асыл тұқымды айғырларды сатып алуда. Мемлекет асыл тұқымды айғырды сатып алуға әр басына 100 мың теңгеден субсидия береді. Алайда, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі асыл тұқымды жылқы малын асылдандыру жұмыстарын субсидиялау мәселесін әлі шешкен жоқ.
Алма Кульниязова
